Dayanıklı Toplum İçin Yenilikçi Bir Kentsel Rehber: ‘Mahallem’

YAZAN: DİLA TOPRAK, MBB Eğitim ve Projeler Uzmanı

Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı (UN-Habitat) tarafından yayımlanan ‘Mahallem (My Neighbourhood)’ isimli rehber, mahalle düzeyinde iyilik halini, sürdürülebilirliği ve dayanıklılığı teşvik eden kentsel tasarım ilkeleriyle dolu pratik bir araç seti olarak karşımıza çıkıyor. Bu yenilikçi rehber, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın (SKA) yerelleştirilmesine ve Yeni Kentsel Gündem’in uygulanmasına katkıda bulunurken sürdürülebilir kentsel alanlara ve toplumlara ulaşmak için bizlere bir dizi yöntem sunuyor.

Rehberin nihai hedefi, mahallelerin herkes için daha iyi bir yaşam kalitesi ve elverişli bir ortam sağlayan alanlar olarak karşımıza çıkması için yardımcı olmak. Bu noktada mahalle ölçeği, mahalleyi besleyen şehir çeperlerindeki sistemlerin perspektifini kaybetmeden bu stratejilerin maksimum etki yaratmasını sağlıyor. Rehber; mahallelerin, sokakların, kamusal alanların ve bina birimlerinin mekânsal boyutlarını birbirine bağlamayı ve hedeflenen özelliklerin farklı ölçeklerde nasıl çalıştığını ve birbiriyle olan kritik bağlantısını vurgulamayı amaçlıyor.

Mahallem, BM-Habitat'ın 2014 yılında ortaya koyduğu "Sürdürülebilir Mahalle Planlamasının Beş İlkesi" çerçevesinde şekillenmekte ve kentleri 5 ana tema üzerinden tarif etmekte. Bunlar; Kompakt Şehir, Bağlantılı Şehir, Kapsayıcı Şehir, Canlı Şehir ve Dayanıklı Şehir. Rehberin her bölümü, mahalle ölçeğinde dönüştürücü alanlar yaratmak için şehir plancıları, tasarımcılar ve topluluk liderleri arasında iş birliğini teşvik eden uygulanabilir ilkeler sunmakta. Bu 5 ana temayı yakından inceleyelim:

Kompakt Şehir

Kompakt Şehir, yaşayanların hizmetlere yakınlık ve kısa seyahat süreleri sayesinde verimli bir kentsel yaşam sürmelerini odağına almakta. Yürünebilir bir çevre yaratmayı ve bisiklet kullanımını teşvik etmekte. Etkili toplu taşıma sistemlerinin, herkes için uygun fiyatlı erişim sağlamasını ve ekonomik, çevresel faydalarını savunuyor. Kompakt şehir; mahalleleri, güvenli, konforlu ve çekici kentsel alanlar yaratarak şehir sakinlerinin için yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen bir kavram olarak karşımıza çıkıyor.

“Hizmetlere yakınlık ve yürünebilirlik ortamıyla kent sakinlerinin yaşam kalitesini arttırmak.”

Bağlantılı Şehir

Bağlantılı Şehir, gelişmiş sokak ağı sayesinde yürüme ve bisiklet mesafesinde bulunan yerlere kolayca ulaşmayı, çok modlu ulaşım sistemleriyle de şehrin çeperlerindeki donatılara erişimi desteklemekte. Bu şehrin mahallelerindeki sokaklar, toplu taşımaya öncelik tanıyan halka açık kamusal alanlar olarak işlev görüyor ve mavi-yeşil ağlarla ekosistem işlevselliğini destekleyerek insanları doğayla buluşturuyor.

“Gelişmiş sokak ağı ve çok modlu ulaşım sistemleriyle erişilebilirliği sağlamak.”

Kapsayıcı Şehir

Kapsayıcı Şehir, kente eşit erişim hakkına, hizmetlere, istihdam olanaklarına, açık kamusal alanlara, toplu taşımaya ve şehrin sunduğu diğer fırsatlara değinmekte. Kapsayıcı bir şehrin mahalle ortamı, her yetenekten, geçmişten ve gelir seviyesinden insanın fiziksel, ekonomik, kültürel ve sosyal ihtiyaçlarını destekliyor.

“Herkesin eşit erişim hakkı ile hizmetlerden ve fırsatlardan yararlanmasını sağlayarak farklı geçmişlere sahip insanların ihtiyaçlarını desteklemek.”

Canlı Şehir

Canlı Şehir; çeşitli etkinliklere, kentsel hizmetlere ve ekonomik fırsatlara erişim sağlanmasının önemini vurgulamakta. Canlı bir kentsel ortam; mekân kimliğini oluşturmakta, sosyal etkileşimi, iletişimi, fiziksel ve öğrenme aktivitelerini kolaylaştırmakta ve insanları canlı mahallelerde yaşamak, çalışmak ve zaman geçirmek için çekmekte. Böyle mahalleler, kentsel karakterin vurgulandığı sosyal, kültürel ve ekonomik sermaye oluşturmaya olanak tanıyan bir ortam sunar.

“Sosyal etkileşim ve ekonomik fırsatlarla zenginleşmiş kentsel bir ortam sunarak dinamik bir toplum oluşturmak.”

Dayanıklı Şehir

Dayanıklı Şehir, sakinlerini ani ve sürekli streslere karşı korurken gelecekteki zorluklara hazırlıklı olmalarını sağlamakta. Ani değişimlere karşı dayanıklılığıyla hizmetlerin kesintisiz sürdürülmesine yardımcı olarak krizlere karşı direnci arttırmakta. Dayanıklı kentsel yapılar sayesinde bu mahalleler, değişen koşullara uyum sağlarken mevcut sosyal ve ekonomik yapıları destekleyerek topluluk refahını artırıyor.

“Toplumu gelecekteki zorluklara hazırlıklı kılarak kesintisiz hizmet sunan ve topluluk refahını artıran dayanıklı kentsel ortamlar sunmak.”

Mahallem, bu temaların ötesinde, interaktif bir dijital matris ile donatılmış. Bu da rehberi, yerel yönetimler, akademisyenler ve STK'lar arasında tartışmalar başlatmak için zemin sunan bir kaynak haline getirmekte. Topluluk gruplarını dahil etme ve disiplinler arası girişimleri başlatma konusunda da önemli bir araç olarak karşımıza çıkıyor. Rehber, geleceğin şehirlerini daha adil, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir şekilde inşa etmemiz için gerekli olan iş birliği ve yenilikçiliği teşvik ediyor.

Rehberin sunduğu yenilikçi yaklaşımlar ve pratik ilkeler, mahallelerin sosyal, ekonomik ve çevresel açıdan daha güçlü ve dayanıklı hale gelmesine katkıda bulunuyor. Mahallem, yalnızca fiziksel mekanları değil, aynı zamanda toplulukların kendilerini organize etme ve geliştirme konusunda da yenilikçi dönüşümleri hedefliyor. Rehberde yer alan ilkeler doğrultusunda tasarlanmış mahalleler, herkes için daha iyi bir yaşam kalitesi sunan, dinamik ve dayanıklı topluluklara dönüşme potansiyeline sahip.

Kaynak: "UN-Habitat “My Neighborhood,” a Practical Guide for Achieving Sustainable Urban Spaces" 05 Şubat 2024.