SKA 9: Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı

Yazarlar: Samet Keskin, Özge Sivrikaya

Gezegenimizin geleceğine yönelik riskleri bertaraf etmek, mevcut durumu gezegende varlığını sürdüren bütün canlılar için iyileştirmek amacıyla çıkılan yolda güçlü bir şekilde karşılık bulan Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA’lar), 2015 yılında arasında Türkiye’nin de bulunduğu Birleşmiş Milletler’e (BM) üye 193 ülke tarafından kabul edildi. Bu haliyle değerlendirildiğinde SKA’ların tarih boyunca ülkelerin üzerinde uzlaştığı en önemli belgelerden biri olması, belgeye taraf olan ülkeler nezdinde tehlikenin boyutunun kabulünü ve sürdürülebilirliğin gezegenimizin geleceği için ne kadar önemli görüldüğünü de ispatlar nitelikte.

SKA’lar altında 17 ana amaç ve bu amaçların altında da gerçekleştirilmesi gereken 169 hedef bulunmakta. Amaçlar altında yer alan hedeflerin başarılması için 2030’un tarihlendiği bu süreçte ise ilgili hedeflerin tamamının gerçekleştirilerek temel bir ifadeyle aşırı yoksulluğun sona erdirilmesi, eşitsizlik ve adaletsizlik ile mücadele edilmesi, refah seviyesinin artırılması ve başta iklim değişikliği ve onun sebep olduğu olumsuz etkiler olmak üzere çevresel sorunların düzeltilmesinin mümkün kılınmasının sağlanması murat edilmekte.[1]

Peki “SKA 9: Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı” Sürdürülebilir Kalkınmaya Nasıl Yardımcı Olabilir? 

Bu yazının odağını oluşturan amaç, kısaca “Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı (Industry, Innovation and Infrastructure[2])” olarak adlandırılan ve “Dayanıklı altyapılar tesis etmeyi, kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşmeyi desteklemeyi ve yenilikçiliği güçlendirmeyi” hedefleyen 9. amaçtır.

Sanayi Devrimi neticesinde ortaya çıkan üretim-tüketim hacminin ciddi ölçüde artması, lojistik ölçeğin genişlemesi ve kapitalist yaklaşımın yarattığı sosyal, ekonomik, çevresel ve kültürel etkiler “sanayi”yi; altyapı yetersizliklerinin çevreye ve ekonomiye getirdiği yük ve kırılgan grupları daha da zayıf kılarak eşitsizlikleri artırması “altyapı”yı; bilişim ve iletişim olanaklarının da artmasıyla inovasyonun sağladığı imkanlar ve sürdürülebilirliğin bu yolla sağlanabileceğine yönelik yaklaşım “yenilikçiliği” bu amacın ana eksenleri haline getirmiştir. 

Bu doğrultuda BM tarafından da ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve iklim eyleminin; sürdürülebilir endüstriyel gelişme, teknolojik ilerleme ve altyapıya yapılacak yatırımlarla yakından ilişkili olduğu; hızla değişen küresel ekonomik yapı ve artan eşitsizliklerin boyutu düşünüldüğünde öncelikle herkese eşit fırsatlar sunan ve ikinci olarak da yenilikçilik ve dayanıklı altyapılarla desteklenen bir sanayileşme ile gerçekleştirilmesinin öneminden bahsediliyor.[3]

9. amacın gerçekleştirilebilmesi adına 5’i ana hedef 3’ü ise alt hedef olmak üzere belirlenen 8 hedef şu şekilde:[4]

Hedef 9.1: Ekonomik kalkınma ve insan refahını desteklemek üzere, herkesin adil erişimine ve karşılanabilirliğe odaklanan bölgesel ve sınır ötesi altyapıyı da içeren kaliteli, güvenilir, sürdürülebilir ve dayanıklı altyapılar tesis etmek.

Hedef 9.2: Kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşmeyi desteklemek ve 2030 yılına kadar sanayinin istihdam ve gayri safi yurt içi hasıla payını, ulusal koşullarla uyumlu şekilde, belirgin oranda artırmak ve en az gelişmiş ülkelerde bu payı iki katına çıkarmak.

Hedef 9.3: Küçük ölçekli sanayi işletmeleri ve diğer işletmelerin, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, uygun koşullu krediyi de kapsayan finansal hizmetlere erişimlerini ve değer zincirleri ile piyasalara entegrasyonlarını artırmak.

Hedef 9.4: 2030 yılına kadar tüm ülkelerin kendi göreceli kabiliyetleri çerçevesinde harekete geçmesiyle; kaynak kullanım verimliliğinin artırılması ve temiz ve çevreye duyarlı teknoloji ve endüstriyel süreçlerin daha fazla kullanılması suretiyle altyapıyı yükseltmek ve sürdürülebilirliği sağlamak için sanayiyi yenileştirmek.

Hedef 9.5: 2030 yılına kadar, yenilikçiliği desteklemek ve 1 milyon kişi başına araştırma-geliştirme çalışanı sayısını, kamu ve özel sektör araştırma-geliştirme harcamalarını büyük ölçüde artırmak dâhil, başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere tüm ülkelerde bilimsel araştırmaları artırmak ve sanayi sektörlerinin teknolojik yetkinliklerini yükseltmek.

Hedef 9.a: Afrika ülkelerine, en az gelişmiş ülkelere, karayla çevrili gelişmekte olan ülkelere ve gelişmekte olan küçük ada devletlerine geliştirilmiş mali, teknolojik ve teknik destek sağlanması yoluyla gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir ve dayanıklı altyapı geliştirmeyi kolaylaştırmak.

Hedef 9.b: Sanayi çeşitliliği ve ticari mallara katma değer artırımı için elverişli bir politika ortamının sağlanması suretiyle gelişmekte olan ülkelerde yurt içi teknoloji geliştirme, araştırma ve yenilikçiliği desteklemek.

Hedef 9.c: Bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimin kayda değer oranda artırılması ve 2020 yılına kadar en az gelişmiş ülkelerde internete evrensel ve karşılanabilir erişimin sağlanması için çaba göstermek.

9. Amaç için Mevcut Durum Bize Ne Söylüyor?

2020 yılında yaşadığımız ve etkilerini hissetmeye devam ettiğimiz Covid-19 pandemisi birçok sıkıntıya sebep vermiş olsa da çevresel toparlanmaya katkı sunan birtakım sonuçları da beraberinde getirmişti. Pandemi döneminde %5'ten fazla azalan CO2 emisyonu, ekonomik teşvikler ve kömür talebindeki artışla birlikte 2021'de %6'dan fazla arttı. Bu artış pandemi öncesi seviyeleri de aştı. 2022'de enerji üretiminden kaynaklanan ve endüstriyel süreçlerden gelen küresel CO2 emisyonunun %0,9 artış göstererek rekor seviye olan 36,8 milyar metrik tonu aşmasına neden oldu. Ancak yine aynı yıl -eğer bir teselli kabul edilebilecekse- özellikle Çin ve Avrupa'da yenilenebilir enerji, elektrikli araçlar ve ısı pompaları gibi temiz enerji teknolojilerinin artan kullanımı ile küresel emisyon artışı beklenenden düşük bir düzeyde gerçekleşti.[5]

Şekil 1. 2000-2022 yılları arası enerji yanması ve endüstriyel süreçlerden kaynaklanan küresel CO2 emisyonları (milyar metrik ton) Kaynak: The Sustainable Development Goals Report 2023.

Orta ve yüksek teknolojili sanayiye geçiş, sürdürülebilir ekonomik büyüme için umut vaat etmenin yanı sıra genellikle daha az enerji ve emisyon yoğun olduğundan yeşil büyümeye de katkı sunması yönüyle büyük önem taşıyor. 2022 yılında küresel imalattaki genel büyüme yavaşlarken otomotiv sektöründeki toparlanma ve bilgisayar, elektronik ve optik ürünler ile elektrikli ekipmanlarda istikrarlı bir şekilde güçlü üretimin sağlanması sonucunda orta yüksek ve yüksek teknolojili endüstrilerin güçlü kalmayı sürdürdüğü görülmekte.[6]

Şekil 2. Teknoloji düzeyi bazında küresel imalat üretiminin çeyreklik büyüme oranı (%) Kaynak: The Sustainable Development Goals Report 2023.

Kablosuz iletişim teknolojilerinin en ileri seviyesi olan 6G’nin geliştirilmeye devam ettiği, 5G’nin günlük hayatta kullanılmaya başlandığı ve yaygınlaşmaya devam ettiği günümüzde, 3G ve üstü internet altyapısına erişebilen nüfus oranı 2015 yılında %78 iken, 2022’de bu oran %95’e yükselmiş durumda.[7] Ancak özellikle düşük gelirli ülkelerde yüksek altyapı maliyetleri, cihazların karşılanabilirliği, düzenleme ve benimseme kısıtlamaları gibi engeller nedeniyle 2G ve 3G ağlarının önemli bir şekilde varlığını sürdürmesine neden olmakta. Bu da kaynak ve bilgilere erişim, dünyadaki gelişmeleri yakalama ve entegre olma konusunda çeşitli eşitsizlikler yaratmaya devam etmekte. İletişim altyapısının günümüzdeki önemini düşündüğümüzde bu durum medeniyetlerin bakır, tunç, demir devirlerini farklı dönemlerde yaşamasından farksız bir tablo ortaya çıkarıyor ve eşitsizlikleri pekiştiriyor.

Şekil 3. Mobil ağ kapsamındaki nüfusun oranı, 2022[SK1]  (%) Kaynak: The Sustainable Development Goals Report 2023.

*Avustralya ve Yeni Zelanda dahil edilmemiştir.

Bu makalemizde SKA yazı dizimizin diğer yazılarında olduğu gibi yazının ana konusu olan amaca ulaşmamıza yardımcı olacak yerel uygulamaları sizler için derledik.

İyi Uygulama Örnekleri

Türkiye, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi ­| NE10 Şehir Araştırmaları ve Teknoloji Geliştirme Merkezi

Balıkesir Büyükşehir Belediyesi bünyesinde hizmet gösteren NE10 Şehir Araştırmaları ve Teknoloji Geliştirme Merkezi, şehrin geleceğe hazırlanması amacıyla akıllı şehir konseptlerine uygun olarak şehrin ekonomik ve teknolojik altyapısını dönüştürme çalışmaları yapmak üzere kurulan bir merkez. Merkez çalışmalarını “Kent Araştırmaları ve Proje Geliştirme Birimi”, “İstihdam ve İnsan Kaynağı Geliştirme Birimi”, “Genç Teknoloji Birimi” ve “Girişimcilik ve Kuluçka Birimi” olmak üzere 4 ana kategori ve birimle gerçekleştiriyor.[8] Merkez kapsamında, Balıkesir’deki genç girişimcilere destek olunarak bir sanayi, ticaret ve girişimcilik ekosistemi oluşturulması, girişimlerin ticarileştirilmesi için ihtiyaç duyulan desteklerin sağlanması; ilgili gençler için tasarım ve üretim, robotik kodlama, elektronik programlama vb. konularda eğitim ve atölye çalışmaları gerçekleştirerek onlara yeni becerilerin kazandırılması ve onların kapasitelerinin artırılması; şehirde ihtiyaç duyulan nitelikli işgücünü karşılamak amacıyla işletmelerin ihtiyaçlarının belirlenmesi ve iş arayanlara bu ihtiyaçlara yönelik eğitimler sağlanarak ilgili kurumlarda istihdam edilmesinin sağlanması gibi çeşitli çalışmalar yürütülüyor.

Kolombiya, Bogota Belediyesi | La Rolita Projesi

Bir iyi uygulama örneği için de Kolombiya’nın başkenti Bogota’ya çeviriyoruz gözlerimizi. Bogota Belediye Başkanı Claudia Lopez’in liderliğinde hayata geçirilen La Rolita projesi SKA 9’un ilk alt hedefi olan “sürdürülebilir”,  “herkes için uygun fiyatlı”, “kaliteli” ve “dayanıklı” alt yapıların kurulması idealini besliyor. 7 Ekim 2023’te Marmara Belediyeler Birliğinin ev sahipliğinde İstanbul’da gerçekleşen Dünya Büyükşehirler Günü’nde (World Metropolitan Day) konuşmacı olarak yer alan Lopez “SKA’ların 2030 itibariyle sadece %15’inin erişebilir olduğu tartışıldı. Yüzyıllar önce başarmamız gereken şeyi 2030 yılına hedef diye koyuyoruz. Küresel çapta kamu yatırımı ve yeşil çözümler istiyoruz.” demişti.  Belediye, 2020-2024 Bölge Kalkınma Planı’nda kendini “toplu taşımayı kullananları özellikle koruyan bir şehir”[9] olarak tanımlamış ve bu planla şehir içinde başta kadınlar ve çocuklar olmak üzere seyahat eden nüfusun ulaşım deneyimini daha iyi hale getirmeyi, çevreyi “daha az kirleten ve daha konforlu yeni otobüslerle” şehir içindeki ulaşımı geliştirmeyi hedeflemiş.  Bu plandan hareketle belediye, “La Rolita” projesini farklı evrelerde hayata geçirmiş. Projenin ilk evresinde projenin önemli elementlerini belirleyebilmek için ulusal ve uluslararası iyi uygulamalar incelenmiş; mevcut ulaşım şartları ve gerekli altyapı desteklerinin neler olduklarını tespit edilmiş. Bu evrede ayrıca, toplu taşıma konusunda kurulacak işletmenin fonksiyonları, yapabilecekleri ve finansal sürekliliği değerlendirilmiş. İkinci evrede ise işletmenin şehir içindeki aktiviteleriyle ilgili teknik konular değerlendirilmiş. Üçüncü evrede, işletmenin hayata geçirilmesi ve bölge onayı için gerekli olan dokümantasyon ile ilgilenilmiş ve işletmenin hayata geçirilmesi için plan hazırlanmış.  Son evrede ise iş alımları, araçların alımı, altyapının geliştirilmesi, araç üstü donanımlarının alımları yapılmış.[10]

Sonuç olarak “La Rolita” isminde toplu taşımaya odaklanan bir kamu şirketi kurulmuş. Şirket 195 tane otobüsten oluşan bir filoya sahip. Kalkınma Planı’nda geçen “çevreyi daha az kirleten” vurgusuyla da uyumlu olarak fosil yakıt tüketen araçlar yerine elektrikli otobüsler filoya dahil edilmiş. Bu açıdan proje ayrıca Bogota’nın iklim değişikliğiyle mücadele çabalarına hizmet ediyor. Otobüslerin içinde seyahat deneyimini güçlendirecek fiziksel ve teknik donanımlara da yer verilmiş. Wi-Fi, USB çıkışları, rota bilgisini içeren ekranlar ve güvenlik kameraları otobüslerde yer alıyor; ayrıca engelli bireylerin de rahatça seyahat etmelerini sağlayan fiziki detaylar otobüslerde bulunabiliyor.[11] Projenin bir diğer katkısı da SKA 5 (Toplumsal Cinsiyet Eşitliği) ile de uyumlu olarak “kadının güçlendirilmesi” üzerine olmuş. Kadın bir CEO’ya sahip olan La Rolita’nın şoförlerinin %48’i kadınlardan oluşuyor. Toplumdaki yaygın cinsiyet rol algısında erkeklerle ilişkilendirilen ulaşım alanına daha çok “ev ve bakım”la ilişkilendirilen kadın aktörlerin dahil edilmesi mevcut algıların değişmesine ve kadınların erkeklere atfedilen alanlarda da başarılı olabilecekleri fikrinin yaygınlaşmasına katkıda sunacak gibi duruyor. Proje kayıt dışı ekonomi dışında haklarının güvence altına alındığı kayıtlı ekonomide kadınlara iş imkanı sunması açısından da değerli.

La Rolita otobüsleri şimdilik 338 kilometrelik bir alanda ve 11 rotada seferlerini sürdürüyor. Fakat bu uzunluğun ve rotaların artırılmasına yönelik çalışmalar devam ediyor. Sürdürülebilirliğin farklı kollarına temas eden bu projenin başka şehirlere de ilham olması bekleniyor.

Brezilya, Belo Horizonte Belediyesi | Vilalar ve Favelalarda Kodlama Rüyaları

Teknolojideki gelişmeler bir süredir doğrusal bir şekilde ilerlemiyor, logaritmik bir şekilde artıyor. Bir diğer deyişle bu alandaki değişimin hızının arttığı bir dönemdeyiz. Bu gelişmeler, en genel biçimiyle yaşamımızı kolaylaştırıyor ve hayal gücümüzün sınırlarını genişletiyor. Öte yandan, toplumun dezavantajlı kesimleri bu gelişmelere erişemiyor, hatta bazı durumlarda teknolojideki yeniliklerin farkında da değil. İletişimi, eğitimi, işlerimizi büyük oranda dijital ortamlara taşıdığımız Covid-19 döneminde daha açık bir şekilde gözlemlediğimiz “dijital uçurum” (digital gap) olgusu sürdürülebilirliğin “eşitlik” boyutunu zedeliyor. Bu durumla mücadele etmeye çalışan birçok kurum mevcut. Bunlardan bir tanesi de Brezilya’nın Belo Horizonte Belediyesi. Belediye, kendi iştiraki (PRODABEL) aracılığıyla ve Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliğinin sağladığı fon ile kentin dezavantajlı bölgelerinde Vilalarda ve Favelalarda yaşayan 16 yaş üstü ve temel programa dili bilgisine sahip bireylere üç aylık bedava bilgi ve iletişim teknolojilerine dair eğitim veriyor. Eğitimin müfredatında web projesi geliştirme ve yürütme, programlama dili, veritabanı yönetimi, bilgi güvenliğinde iyi uygulamalar üzerine dersler yer alıyor. Ayrıca eğitime katılanlara istihdam edilme şanslarının artması için de sosyal beceri dersleri de veriliyor. Eğitime katılanların yemek ve ulaşım ücretleri de proje kapsamında karşılanıyor.

Proje, yoksul kesimden gelen bireylere mesleki ve sosyal beceriler kazandırmasının yanına, şirketlerin bilgi teknolojileri konusunda uzmanlaşmış çalışan istihdam etmesine katkı sunuyor. 2019 yılında başlayan proje kapsamında toplamda 160 kişiye sertifika verilmesi hedeflenmiş.[12]

Son Söz

2030 Hedeflerine ulaşmamıza yaklaşık 7 yıllık bir süre kaldı. Ezcümle sadece düşünmek ve planlamak -yani zihinsel süreçler- kadar uygulamak ve harekete geçmek gibi fiziksel ve aksiyona dayalı yaklaşımlar da önemli. Yüksek Sadakat’in bir şarkısında söylediği gibi: “Biliyorsun gitmem gerek / Yollar bitmez düşünerek / İster sonuç de ister sebep / Bu düğümü çözmem gerek” Özellikle 2030 hedeflerine giden bu süreçte çözülecek düğümü değil ama toplam zamanı çoktan yarılamışken.

Söz konusu kendimize koyduğumuz hedefler ve gerçekleştirilecek amaçlar olduğunda, yapılması gereken en doğru şeyin anlık enerji ve motivasyon patlamaları ya da suçluluk duygusuyla değil, ilgili hedefler doğrultusunda atılması gereken adımları sabır, azim ve disiplinle atmaya devam etmek olduğunu unutmamak gerek. Çünkü her yeni yıla girerken kendimize verdiğimiz sözlerden daha büyük geleceğe verdiğimiz bu söz.

"Bir seferde on bin tekme çalışandan değil, aynı tekmeyi on bin kez çalışandan korkarım.”[13] Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nı başarmaya giden yolda attığımız adımları devam ettirmek dileğiyle…