SKA 16: Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar

Yazar: Halenur Dönmez

2015 yılının Eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA’lar), dünya genelinde karşılaşılan en önemli sorunlara çözüm bulmayı amaçlıyor. Bu kapsamda belirlenen 17 ana amaç, 2030 yılına kadar yoksulluk, eşitsizlik ve iklim değişikliği gibi küresel zorlukları ele almak için tasarlanmıştır.[1] “SKA Yazı Dizisi” kapsamında Kent’in önceki sayılarında sosyal adaleti, refahı ve çevresel sürdürülebilirliği hedefleyen SKA’ların önemli bir kısmı detaylı olarak ele alındı. Bu yazıda, BM’nin önceki kalkınma gündemlerinin aksine sadece gelişmemiş ya da gelişmekte olan bir bölgede değil, tüm dünyada daha sürdürülebilir ve adil bir geleceği yerleştirmeyi hedefleyen SKA’ların arasında SKA 16: Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar’ı (Peace, Justice and Strong Institutions)[2] ele alınacaktır. Diğer amaçlar gibi bu amaç altındaki alt hedeflerin gerçekleşmesinde de merkezi yönetimler, yerel yönetimler, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve bireylerin ortak çabası gerekmektedir.

17 Amaçtan Biri Olan SKA 16 ile Hedeflenen Nedir?

Yazının ana merkezi olarak konumlandırılan ve “Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar” olarak isimlendirilen 16.Amaç, diğer amaçlarda da gözlemlediğimiz gibi bir çok konuya temas etmektedir.  En genel anlamıyla bu amaç; herkesin barışçıl ve kapsayıcı bir toplumda yaşama hakkını güvence altına almayı, adaletin sağlanmasını ve etkili, hesap verebilir ve kapsayıcı kurumların geliştirilmesini hedeflemektedir. Amaç kapsamında özellikle, toplumdaki en kırılgan kesimlerin korunması, insan haklarının güvence altına alınması ve herkesin adalete eşit erişiminin sağlanması vurgulanmaktadır. Bunun yanı sıra, yolsuzluğun ve rüşvetin azaltılması, kamu kurumlarının şeffaf ve hesap verebilir olması da bu SKA altında ulaşılması gereken alt hedefler arasındadır. SKA16 bu geniş kapsamıyla yüzyıllardır insanların ve toplumların aradığı “barış ve adalet”  kavramlarının hayata geçmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda, çatışmaların önlenmesi, şiddetin her türlüsünün azaltılması ve hukukun üstünlüğünün sağlanması ön planda tutulmaktadır.

Refah ve toplumsal gelişimin mihenk taşlarından biri olan “Güçlü Kurumlar”, 16. amacı kesen diğer bir eksendir. Sürdürülebilir bir gelecek inşa edebilmek için gerekli olan ve toplumsal istikrarın sağlanmasında temel bir rol oynamayı hedefleyen bu kavram, güçlü ve hesap verebilir kamu kurumlarının mahiyetine dikkat çekmektedir.

Bu amacı daha iyi anlayabilmek için hızlıca16.Amacın[3] alt hedeflerine bakalım:  

Hedef 16.1: Her yerde her türlü şiddeti ve şiddet kaynaklı ölüm oranlarını kayda değer miktarda azaltmak.

Hedef 16.2: Çocuklara yönelik taciz, istismar, kaçakçılık ve her türlü şiddete ve çocuk işkencesine son vermek.

Hedef 16.3: Ulusal ve uluslararası düzeylerde hukukun üstünlüğünü yaygınlaştırmak ve herkesin adalete eşit erişimini sağlamak.

Hedef 16.4: 2030 yılına kadar yasadışı finansal ve silah akışlarını kayda değer miktarda azaltmak, çalınmış varlıkların kurtarılmasını ve iade edilmesini sağlamak ve her türlü organize suçla mücadele etmek.

Hedef 16.5:  Yolsuzluk ve rüşvetin tüm türlerini ciddi miktarda azaltmak.

Hedef 16.6:  Her düzeyde etkili, hesap verebilir ve şeffaf kurumlar geliştirmek.

Hedef 16.7:  Cevap veren, kapsayıcı, katılımcı ve temsiliyetçi karar almayı her düzeyde sağlamak.

Hedef 16.8:  Küresel yönetişim kurumlarında gelişmekte olan ülkelerin katılımını genişletmek ve güçlendirmek.

Hedef 16.9:  2030 yılına kadar, doğum kayıtları da dâhil olmak üzere herkese yasal kimlik sağlamak.

Hedef 16.10:  Ulusal hukuk ve uluslararası anlaşmalara uygun olarak, bilgiye kamusal erişim sağlamak ve temel özgürlükleri korumak.

Hedef 16.a:  Terör ve suçla mücadele etmek ve şiddeti önlemek için, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, her düzeyde kapasite geliştirme amacıyla, uluslararası işbirliği yolunu da içerecek şekilde, ilgili ulusal kurumları güçlendirmek.

Hedef 16.b:  Sürdürülebilir kalkınma için ayrımcı olmayan yasa ve politikaları yaygınlaştırmak ve uygulamak.

Peki Mevcut Durum Nasıl?

İlk olarak, bu amaç altındaki şiddet temasına bakalım. Dünya genelinde artan çatışmalar ve şiddet içeren organize suçlar, büyük insani acılara neden oluyor. Bu çatışmalar sebebiyle Mayıs 2024'te itibarıyla zorla yerinden edilen insan sayısı 120 milyona ulaşarak rekor kırdı. Silahlı çatışmalarda sivil kayıplar 2023 yılında yüzde 72 oranında arttı. Bazı bölgelerde ölümlerin azalmasına rağmen, özellikle İsrail ve İşgal Altındaki Filistin Toprakları’nda kaydedilen ölümlerin %70’inin buralarda gerçekleştiği görülmektedir. 2016-2019 yılları arasında düşüş gösteren sivil ölümler, 2023’te 33,400’ün üzerine çıkarak, 2015 yılındaki seviyelere yaklaşıyor. Üstelik, çatışmalarda ölen kadınların sayısı da ilk kez artış gösteriyor; 2022’de ölen her 10 sivilden 2’si kadınken, 2023’te bu oran 4’e çıkıyor. Bu veriler, küresel barış ve güvenliğin sağlanması yönündeki çabaların ciddi bir engelle karşılaştığını gösteriyor (Grafik a).

Dünya genelinde cinayet oranlarının 2015’ten bu yana 100,000 kişide 5.9’dan 5.5’e düştüğü biliniyor. Ancak, 2021 yılında yaşanan ani artışla birlikte, oran tekrar 5.8’e çıkıyor ve 2022’de ise 5.6’ya geriliyor. 2015-2022 yılları arasında genel bir azalma yaşansa da, bu sürecin %5 oranında olduğu görülüyor. Eğer bu eğilim devam ederse, 2030 yılında cinayet oranının 100,000 kişide 5.1 olacağı öngörülüyor. Latin Amerika ve Karayipler, yüksek cinayet oranlarıyla ön plana çıkarken, Afrika da genç nüfus ve eşitsizlik sorunlarıyla başa çıkmaya çalışıyor. 2022 yılında dünya genelinde 88,000 kadın cinayete kurban gidiyor (Grafik b)

Diğer tema ise “yolsuzluk”. Bu konuda elimizdeki veriler oldukça sarsıcı. Son 12 ayda, her beş kişiden biri bir kamu görevlisine rüşvet verdi veya rüşvet vermesi istendi.

Bir diğer mesele ise adil yargı sorunu. Dünya genelinde hapisteki nüfusun 11.1 milyondan 11.5 milyona yükselmesi, önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Hapisteki nüfusun yaklaşık üçte birinin, yani 3.5 milyon kişinin yargı öncesi tutuklulukta olduğu kaydediliyor. Orta ve Güney Asya, en yüksek oranlara sahip bölge olarak dikkat çekiyor. Üstelik, dünya genelinde her beş ülkeden birinde cezaevlerinin %150’nin üzerinde kapasiteyle işletilmesi, sağlık ve insan hakları üzerindeki olumsuz etkileri artırıyor. Bu durum, özellikle Latin Amerika ve Karayipler ile Sahra Altı Afrika’da daha belirgin hale gelmekte ve çözüm bekleyen ciddi bir kriz olarak öne çıkmaktadır (Grafik c).

Hükümetler, COVID-19 öncesi bütçe güvenilirliğini yeniden sağlamaya çalışırken, ekonomileri etkileyen yeni uluslararası baskılar bütçe harcamalarını artırdı. Tüm Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA'lar), kalıcı barışın tesis edilmesine ve şiddetli çatışmaların önlenmesine bağlı. Bu hedeflere ulaşmak için yolsuzluk ve organize suçla mücadele etmek, hukuk üstünlüğünü ve adalete erişimi güçlendirmek, etkili ve kapsayıcı yönetim kurumları inşa etmek ve insan hakları ile temel özgürlükleri korumak için acil eylem gerekliliği vurgulanıyor.[4] Bu konuları kapsayan 16. Amaca ulaşmak için örneklik teşkil eden yerel ve ulusal iyi uygulamaları sizler için derledik.

Grafik a                                                                                                                                Grafik b

Grafik c

İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Kosta Rika’da İş birlikçi Yönetişim

Costa Rika, son yıllarda uygulamaya koyduğu katılımcı yönetim mekanizmaları ile dünya genelinde dikkatleri üzerine çekiyor. Hükümet, vatandaşları karar alma süreçlerine dahil ederek, kamu yönetiminde şeffaflık, hesap verebilirlik ve toplumsal uyumu artırmayı hedefliyor.[5]

İş birlikçi yönetişim (Collaborative Governance), Costa Rika'nın yerel ve ulusal düzeyde benimsediği bir yaklaşım olarak, halkın sesini duyurmasına olanak tanıyor. Farklı platformlar aracılığıyla vatandaşlar, toplumsal sorunlara yönelik görüşlerini paylaşma ve önerilerde bulunma fırsatı buluyor. Bu süreç, hükümetin aldığı kararların arkasındaki mantığı anlamalarına ve bu kararların kendilerini doğrudan etkilediğini hissetmelerine yardımcı oluyor. Böylece, halkın yönetime olan güveni arttığı düşünülüyor.

Bu yeni yönetim modeli, yalnızca kamuoyunun güvenini artırmakla kalmıyor; aynı zamanda yöneticilerin hesap verebilirliğini de güçlendiriyor. Vatandaşlar, karar alma süreçlerine aktif katılım gösterdikleri için, yöneticilerin performansını daha yakından izleyebiliyor ve gerektiğinde eleştiride bulunabiliyor. Bu durum, kamu yönetiminde şeffaflığın sağlanmasına büyük katkı sağlıyor.

Kosta Rika'nın iş birlikçi yönetişim anlayışı, barış ve sosyal uyum açısından da önemli bir rol oynuyor. Vatandaşlar, toplum içindeki diğer bireylerle etkileşimde bulunarak, ortak sorunları tartışma fırsatı buluyor. Bu durum, toplumsal bağların güçlenmesine ve çatışma potansiyelinin azaltılmasına yardımcı oluyor.

Kosta Rika'nın iş birlikçi yönetişim modeli, diğer ülkelere ilham verecek bir örnek olarak öne çıkmaktadır. Bu yaklaşım, vatandaşların yönetime katılımını artırarak, daha şeffaf, hesap verebilir ve sosyal açıdan uyumlu bir toplum yaratma yolunda önemli bir adım atıyor. Kosta Rika, bu uygulamasıyla sadece kendi ülkesinde değil, küresel ölçekte de daha iyi bir yönetim anlayışının nasıl olabileceğine dair önemli bir ders veriyor.

Tunus'ta Adalete Erişim

Tunus, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları arasında yer alan 16. Amaç konusunda dikkat çekici ilerlemeler kaydediyor. Ülkedeki "Tunus’ta Adalete Erişim" (Access to Justice) inisiyatifi, demokrasiye geçiş sürecinde gerçekleştirilen hukuki reformlar ve şeffaflık çabalarıyla ön plana çıkıyor.[6]

2011 yılında yaşanan siyasi değişimlerin ardından, Tunus, yeni bir anayasa benimseyerek temel hak ve özgürlükleri vurgulamıştı. Bu anayasa, vatandaşların yasal haklarını arayabilecekleri bir ortama olanak sağladı. Bu doğrultuda, hükümet, yargının bağımsızlığını artırmak ve yargı süreçlerini hızlandırmak amacıyla çeşitli reformlar gerçekleştirdi.

Bunların yanı sıra, Tunus, hukuki hizmetlere erişimi kolaylaştırmak için yargı sisteminin modernizasyonuna da büyük önem veriyor. Hukuk profesyonellerinin eğitimi ve yasal hakların kamuoyuna duyurulması yönündeki çalışmalar yapılan çalışmalar, vatandaşların yargı sistemine olan güvenini artırmayı hedefliyor.

Bu süreçte, sivil toplum kuruluşları ve uluslararası organizasyonlarla yapılan iş birlikleri de kritik bir rol oynuyor. Tunus, katılımcı bir karar alma süreci geliştirerek, yargı sisteminin daha kapsayıcı hale gelmesine yönelik çalışmalar yapıyor. Bu yaklaşım, farklı toplumsal kesimlerin görüşlerinin dikkate alındığı bir yönetim anlayışını teşvik ediyor.

"Tunus’ta Adalete Erişim" inisiyatifi, hukuki reformlar ve iş birlikleri ile yalnızca yerel düzeyde değil, uluslararası alanda da örnek teşkil etmektedir. Bu inisiyatif, yargıya erişimin artırılmasının, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına ulaşmada ne denli önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Panama'da Gençlerin Katılımı

Panama, gençleri sürdürülebilir kalkınma politikalarında karar alma süreçlerine aktif olarak dahil etme çabalarını giderek artırıyor. Gençlerin görüşlerini ve bakış açılarını önemseyen “Panama’da Gençlerin Katılımı” (Youth Participation in Panama) girişimi, onları toplumsal kararların bir parçası haline getiriyor. Çeşitli atölye çalışmaları ve forumlar düzenleyerek gençlerin fikirlerini paylaşmalarına olanak tanırken, gençlerin kendi toplulukları ve gelecekleri üzerinde söz sahibi olmaları sağlanarak daha kapsayıcı ve sürdürülebilir bir toplum inşa yönünde çaba sarfediyor.[7]

Esenyurt Mahalle Meclisleri

Esenyurt Belediyesi, yerel yönetimde toplumsal katılımı artırmak için Mahalle Meclislerini hayata geçirdi. Bu meclisler, sakinleri yerel gelişimle ilgili karar alma süreçlerine dahil ederek, toplulukların ihtiyaçlarını belirliyor ve sosyal dayanışmayı teşvik ediyor. Katılımcı yönetişim anlayışı, halkın sesi olmayı ve yerel sorunlara çözümler üretmeyi hedefleyen bu girişim, Esenyurt’ta sürdürülebilir ve yaşanabilir bir şehir yaratma yolunda önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.[8]

Bağcılar CityPlus Uygulaması

Bağcılar Belediyesi, vatandaşlarla olan iletişimini güçlendirmek ve şeffaflık ilkesini hayata geçirmek amacıyla "Bağcılar CityPlus" mobil uygulamasını devreye soktu. Bu yenilikçi uygulama, kullanıcıların belediyeye yönelik başvurularını ve taleplerini kolaylıkla takip etmelerini sağlarken, işlemlerin şeffaf bir şekilde yürütülmesine de olanak tanıyor.[9] Uygulama sayesinde vatandaşlar, başvurularını anlık olarak izleyebiliyor, evrak yönetim süreçlerini gözlemleyebiliyor ve sonuçlandırma işlemlerini mobil cihazları üzerinden gerçekleştirebiliyorlar. Harita tabanlı analizlerle desteklenen bu sistem, belediyenin işleyişi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarına yardımcı olurken, karar alma süreçlerine katılımı da teşvik ediyor​. Bağcılar CityPlus, şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerini hayata geçirmede önemli bir araç haline geliyor ve belediyenin bu alandaki yenilikçi yaklaşımını pekiştiriyor.

Sözün özü, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları'nın 16. hedefi, barış, adalet ve güçlü kurumlar inşa etmek üzerine odaklanıyor. Bu hedef, toplumların huzur içinde yaşamasının temelini oluşturan adaletin sağlanması, insan haklarının korunması ve güçlü, şeffaf yönetim yapılarının oluşturulmasını amaçlıyor. Barışı, sadece savaşların sona ermesi anlamı ile sınırlandırmıyor; aynı zamanda toplumsal eşitlik, ekonomik fırsatlar ve bireylerin haklarına saygı gösterilmesiyle de ilişkilendiriyor.

Bu bağlamda, ünlü düşünür Albert Einstein’ın sözleri akıllara geliyor: "Barış, güçlü bir ulusun en yüksek hedefidir." Bu hedefe ulaşmak, bireylerden uluslara kadar herkesin sorumluluğu. Sürdürülebilir bir gelecek için SKA 16'nın gerçekleştirilmesi, sadece daha iyi bir dünya için değil, aynı zamanda gelecek nesillere daha yaşanabilir bir gezegen bırakmak adına da kritik bir adım. “Hep birlikte” barış dolu bir dünya inşa etmek için çalışmak dileğiyle.

Kaynakça: