Velenje Belediye Başkanı Peter Dermol ile Kente Dair
2024 Avrupa Yeşil Yaprak (European Green Leaf) unvanını alan Velenje’in belediye başkanı Peter Durmol ile bir kömür madenciliği kentinden iklim nötr kente geçiş çalışmaları, sürdürülebilirlik çabalarının kent sakinlerinin yaşam kalitesine etkisini konuştuk.
Ropörtaj: Burak Arlı, Hatice Çetinlerden
Velenje atık yönetimi ve iklim nötr kente geçiş çalışmalarıyla tanınıyor. Bu dönüşüm sırasında karşılaştığınız zorluklar nelerdi? Velenje sürdürülebilir kentsel uygulamalar konusunda nasıl bir rol model haline geldi?
Velenje çevresel farkındalık ve yüksek bir yaşam kalitesini ve çevresel korumayı sağlamak için zorunlu değişim yolculuğuna 1980’de başladı. O yıllarda Velenje, kömür madenciliği ve sanayileşmeden kaynaklanan yıkımla karşı karşıyaydı. Kömür madenciliğinin ilk etkileri, vadide ciddi çevresel hasara ve kirliliğe yol açmış, bu da 1980’lerdeki sivil ekolojik protestoları tetiklemişti. Velenje, bu duruma yanıt olarak hava, su ve toprak kirliliğine yönelik önlemler dahil, çevresel kaliteyi iyileştirmeyi amaçlayan iyileştirici tedbirler uyguladı. O zamandan beri, öykümüzü yazmaya ve geliştirmeye devam ediyoruz. Bu süreç devam ediyor ve adım adım ilerleyen, geliştirmeye devam ettiğimiz uzun vadeli bir girişimi temsil ediyor.
Bu amaca bağlılığımız kararlılıkla devam ediyor ve bugün bile bunun için çalışmayı sürdürüyoruz. Velenje aslında atık yönetiminde önemli adımlar attı ve Slovenya’da o zamandan bu yana atık yönetimini iyileştiren ayrıştırılmış atık toplama sistemi kuran ilk şehirlerden biri oldu. Bu dönüşüm sırasında karşı karşıya kalınan zorluklar çok yönlüydü. Kilit zorluklardan biri atık bertarafı ve enerji tüketimine ilişkin köklü alışkanlıkları ve zihniyetleri değiştirmekti. Bu zorlukları alt etmekse yaygın topluluk katılımını ve sürdürülebilir davranışları teşvik etmeyi amaçlayan sürekli eğitim girişimlerini zorunlu kıldı. Bu çabaları sürdürüyor, bugün bile topluluğumuzda sürdürülebilirlik kültürünü yeşertmek için yorulmadan çalışmaya devam ediyoruz.
Slovenya Yeşil GOLD etiketini gururla taşıyan şehirlerden biri olarak Velenje, sürdürülebilir ilkelerle çalışma vaadini yerine getirmekte ve sürekli yeşil iyileştirmeler yapma taahhüdünü sürdürmektedir. Yeşil uygulamaları hayata geçirerek sıfır atık etkinlikleri düzenleyerek ve kilit paydaşlarımızla paylaştığımız yeşil etkinlik kılavuzlarına bağlı kalarak özenle oluşturulan içerikler ve girişimler sayesinde atığı minimize etme stratejilerini tutarlı biçimde uyguluyoruz.
Ayrıca altyapıyı ve endüstrileri sürdürülebilirlik yönünde dönüştürmek de lojistik ve finansal zorluklar ortaya çıkardı. Velenje bu duruma yenilikçi teknolojileri uygulayarak ve söz konusu girişimleri finanse edip destekleyecek partnerler arayarak yanıt verdi. Yerel işyerleriyle, kuruluşlarla ve bölge sakinleriyle iş birliğine gitmek, ortak bir sorumluluk duygusunu ve sürdürülebilir uygulamalara bağlılığı yeşertmede yaşamsal öneme sahip oldu.
Geçen yıl, bir geliştirme projesinin parçası olarak ikinci yeraltı atık konteynır sistemimizin inşaatını tamamladık. Bu girişim, atık yönetimi altyapısını şehrimizdeki çeşitli lokasyonlarda bulunan en az dört yeraltı atık konteynır sistemi daha ekleyerek genişletmeyi amaçlıyor. Hangi atığın hangi konteynıra ait olduğunu belirleme zorluğunun yanı sıra bir dil engeliyle de karşı karşıya kaldık. Bu meseleyi çözmek için de bir personele yurttaşlara yerinde atık ayrıştırma konusunda yardımcı olması için eğitim verdik.
Ayrıca, Slovence öğrenen yabancılar için hazırlanan materyallere bu konuyu dahil etmek amacıyla, evlerde ayrıştırılmış atık toplama konusunda bir broşür hazırlamaya karar verdik. Bu adım, atık yönetimi uygulamalarını Slovence konuşan yabancılar arasında da güçlendirmek ve uyumu sağlamak amacıyla atıldı.
Atık yönetimi açısından, yönetmeliklere paralel biçimde, Kamu Hizmetleri Şirketi (PUPS) farkındalık artırmak için öncülüğü üstleniyor. Her yıl, atık ayrıştırma yöntemleri, çizelgeler ve çeşitli konteynırların lokasyonları hakkında kapsamlı bilgiler içeren broşürün web versiyonunu yayınlıyorlar. Bu konteynırlar yağ (sarı), tekstil ürünleri (kırmızı) ve atık elektrikli ve elektronik ekipman (yeşil) için ayrıştırılmış toplama bölümlerini içeriyor. Ayrıca hizmet faturalarında, planlanan tehlikeli atık toplama eylemleri ve toplama merkezinin işleyişine dair güncel bilgileri sağlayan aylık güncellemeler yer alıyor.
Velenje’nin bir kömür madenciliği şehrinden iklim nötr bir şehir olmaya doğru yaşadığı yolculuk son derece kayda değer. Bu geçişi sağlamak amacıyla uygulanan kilit stratejiler ve girişimler hakkında bilgi verebilir misiniz? Ayrıca gelecekte bu çabaları nasıl sürdürmeyi planlıyorsunuz?
Velenje’nin yolculuğu Avrupa’daki başarılı çevresel iyileştirme çabalarının iyi bir örneği. Şehir geçmişte, ortak eylemler ve topluluk merkezli inisiyatiflerle kayda değer bir dönüşüm geçirerek Slovenya’nın en temiz çevreye sahip şehirlerinden birisi olarak ön plana çıktı. Bugünse Velenje göl merkezli rekreasyon ve turizm açısından bir merkez olarak gelişerek sürdürülebilirlik ve yeşil girişimlere olan bağlılığını sergiliyor.
Şu anda yaklaşık elli yıl sonra, Velenje Belediyesi kritik bir yol ayrımında çünkü son derece talepkâr bir yeniden yapılanma dönemiyle karşı karşıyayız. Birçok zorluğa rağmen bunu daha fazla gelişmek için bir fırsat olarak gördüğümüz için de ileriye bakıyoruz. Entegre bir yeşil geçiş çabası içindeyiz ve Yeşil Yaprak Ödülü’nü (Green Leaf Award) aldığımız için de AB 100 İklim nötr ve akıllı şehir Misyonuna seçildiğimiz için de gururluyuz.
Onlarca yıldır sürdürülebilir kalkınmayla bağlantılı çeşitli alanlarda aktif olduk ve yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve sürdürülebilir mobilite alanlarında çeşitli yatırım ve kapasite geliştirme projelerini hayata geçirdik. Ülkenin detaylı önlemlerle sera gazı emisyonunu azaltma taahhüdünde bulunan onaylanmış bir Sürdürülebilir Enerji Eylem Planı’na (SEAP) sahip Belediye Başkanları Ahdi inisiyatifine tam anlamıyla uyan ilk belediyesi olduk.
Velenje ayrıca sürdürülebilirlik konusunda çevresel kaygıları şehir planlamasının ve gelişiminin çeşitli veçheleriyle bütünleştiren çok yönlü bir yaklaşımı benimsemiş durumda. Yeşil bina standartları, kentsel yeşil alanlar ve ekoloji dostu ulaşım seçenekleri gibi girişimler karbon emisyonlarını azaltmada ve şehrin genel yaşanabilirliğini artırmada işlevsel oldu. Ayrıca Velenje, geri dönüşüm programları ve sürdürülebilir tedarik uygulamaları gibi girişimlerle kaynak verimliliğini destekleyen ve atık üretimini minimize eden döngüsel ekonomi ilkelerine de öncelik verdi.
İleriye baktığımızda, Velenje ortaya çıkan zorluklara ve fırsatlara yanıt üretmek üzere sürdürülebilirlik çabalarını sürekli geliştirme taahhüdündedir. Bu da yenilenebilir enerji depolaması, iklim dayanıklı altyapı ve döngüsel ürün tasarımı gibi alanlarda yenilikçi çözümler keşfetmeyi de içermektedir. Velenje bir yenilik ve iş birliği kültürünü yeşerterek sürdürülebilir kentsel kalkınmada öncü olmaya ve iklim değişikliğine karşı küresel mücadelede diğer şehirlere örnek alacakları bir ilham kaynağı olma hedefine sarılmaya devam ediyor.
Avrupa Yeşil Yaprak (European Green Leaf) unvanını kazanmak Velenje açısından önemli bir başarı. Bu tanıma şehir için ne anlama geliyor ve sürdürülebilir uygulamaları yerel ve uluslararası çapta daha da ilerletmek bakımından bu platformdan nasıl yararlanmayı planlıyorsunuz?
Avrupa Yeşil Yaprak unvanını aldığımız için inanılmaz gururluyuz. Bunun bizden önce bu alanda çalışmış olan kuşaklara ve uygulamayı tamamlamak için büyük bir zaman ve çaba harcayan ekibimize verilmiş bir ödül olduğunun farkındayız. Bu tanım hem bir onur kaynağı hem de sürdürülebilirliğe olan bağlılığımızı güçlendirerek gelecek girişimlerimizi ateşleyecek.
Avrupa Yeşil Yaprak şehri seçilmiş olmak sadece önde gelen çevreci şehirler arasında bizi yukarı taşımakla kalmıyor, aynı zamanda birçok paydaş ve uzmanla iş birliğini güçlendirmek için kıymetli bir platform sunuyor. Tüm Avrupa’da yaygınlaşan yeşil girişimlerle uyumumuzu simgeliyor ve bizi iklim nötr kentsel kalkınmanın ön saflarına taşıyor.
Ayrıca bu tanım doğru istikamette hareket ettiğimizi teyit ederek bir nevi şehrimizin sürdürülebilirlik girişimlerini doğruluyor. Bizi kentsel ağaç yönetimi gibi özgün alanlarda daha derinlere dalmaya teşvik ediyor, yenilikçi çözümler ve en iyi uygulamaları keşfetmemize imkân sağlıyor. Önümüzde duran fırsatlar için heyecanlıyız ve daha yeşil, daha sürdürülebilir bir gelecek arayışımızda kararlılıkla yol alıyoruz.
Velenje’nin sürdürülebilir kalkınmaya olan bağlılığı sadece çevreye yarar sağlamıyor, aynı zamanda şehir sakinlerinin yaşam kalitesini de iyileştiriyor. Velenje’nin yurttaşlarının genel iyiliğini ve yaşam kalitesini olumlu biçimde etkileyen bazı özgün sürdürülebilirlik çabalarından bahsedebilir misiniz?
Yeniden Kullanım Merkezimiz 2012 yılında USE-REUSE projesinin bir parçası olarak kuruldu. Merkez şu anda Velenje Belediyesi tarafından ortak finanse ediliyor. Başlıca amacı ikinci el eşyaları makul fiyatlarla onarmak, yenilemek ve satmak. Şehir bu eşyaların ömürlerini uzatarak, atığı azaltarak ve kaynak verimliliğini maksimize ederek döngüsel bir ekonomiye geçişe aktif biçimde katkıda bulunuyor. Önceleri bu eşyalar atık nehirlerine atılır, dolgu alanlarına gönderilmek üzere kaderlerine terk edilirdi. Yani merkezin temel hedeflerinden biri atığı dolgu alanlarından uzaklaştırmak.
Yurttaşlardan Yeniden Kullanım Merkezi hakkında gelen geri bildirimler son derece olumlu oldu, sonuç olarak da bugün bölge genelinden insanlar özellikle bu merkezi keşfetmek için Velenje’yi ziyaret ediyor. Bu da farkındalık yaratmadaki başarıyı ve insanların daha bilinçli alışveriş tercihleri yapma isteklerinin artığını gösteriyor. Bir başka faydası da çalışanlara yönelik dört yeşil işin yaratılması oldu ki bu da kısmen Velenje Belediyesinin ortak finansmanı sayesinde mümkün hale geldi.
2008 yılında ücretsiz kamu yolcu ulaşımının başlatılmasından bu yana, Velenje Belediyesi kentsel mobiliteyi dönüştürmeye aktif biçimde katkıda bulunuyor. Partnerlerimizle iş birliği içinde kamusal ulaşım hizmetlerine sağlanan teşviklerle birlikte, yurttaşlarımız, Lokalc olarak bilinen ücretsiz kentsel yolcu ulaşım hizmetinden yararlanabiliyorlar. Son zamanlarda elde ettiğimiz başarılar 30 kilometrelik ileri teknolojili bisiklet bağlantılarını, stratejik biçimde yerleştirilen bisiklet park noktalarını, hizmet noktalarını ve yenilenmiş Bicy otomatik bisiklet kiralama sistemini içeriyor. Kullanıcı deneyimini iyileştirmek amacıyla, bisiklet sürüş rotalarını gösteren kullanıcı dostu haritalar ürettik ve “Benim şehrim, benim kararım!” sloganıyla katılım kampanyaları yürüttük. Bu girişimler sadece insanları bisiklet ağıyla tanıştırmakla kalmıyor, aynı zamanda onlara pratik ödüller sağlıyor, bisiklet sürmeyi hem daha eğlenceli hem de daha güvenli hale getiriyor. Özellikle bu kampanya ulusal anlamda tanındı ve ödül kazandı ki bu da etkilerini ve başarılarını ön plana çıkarmış oldu. Yarısı elektrikli 148 bisikletten oluşan Bicy sistemimize ücretsiz erişim mümkün, sadece 10.00 avroluk yıllık nominal kayıt ücreti gerekiyor. Bu girişim ucuz ve sürdürülebilir kentsel mobilite konusundaki taahhüdümüzle de uyumlu.
Yerel halk bir deklarasyona imza atarak gıda atıklarını azaltmayı teşvik etme taahhüdünde bulundu ve eğitim kurumlarımız da uluslararası alanda tanınan Ekolojik-Okul (Eco-School) programına katılıyor. Program çocuklar ve öğrenciler arasında eğitim programları ve yerel topluluğa aktif katılım ve ötesine geçen uygulamalar aracılığıyla sürdürülebilir kalkınma farkındalığını teşvik etmeyi ve güçlendirmeyi amaçlıyor. Her yıl, en başarılı okullar uluslararası tanınma anlamına gelen yeşil bayraklar alıyor. Bu ayrıca Slovenya okullarına çevresel faaliyetleri için verilen yegâne kamusal ve uluslararası tanıma ki bu da Foundation for Environmental Education (Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı-FEE) uluslararası kriterleriyle uyumlu.
Velenje belediye başkanı olarak şehrin geleceğine ilişkin en büyük dileğiniz nedir? Önünüzde duran zorlukları ve fırsatları düşündüğünüzde bu vizyonu hayata geçirmek için nasıl çalışmayı planlıyorsunuz?
Şehrin geleceğine ilişkin en büyük dileğim yurttaşlarımız arasında daha derin köklere sahip bir çevresel sorumluluk ve sürdürülebilirlik kültürünü geliştirmek. Herkesin doğal çevremizi korumanın içsel değerini anladığı, korunmasına ve iyileştirilmesine aktif katkıda bulunma motivasyonuna sahip olduğu bir topluluk hayal ediyorum. Bu kolektif bilinci yeşerterek bir yandan kendi yaşam kalitemizi yükseltirken bir yandan da gelecek kuşaklar için çevremizi koruyabiliriz.
Bu vizyonu hayata geçirmek için kapsamlı eğitim kampanyaları uygulayacağız, toplumun tüm kesimlerinden paydaşlarla birlikte çalışacağız ve sürdürülebilir yaşam pratiklerini teşvik eden yenilikçi programlar geliştireceğiz. Karşı karşıya kalabileceğimiz zorluklara rağmen ortak bir sorumluluk ve güçlenme duygusunu yeşerterek engelleri aşabileceğimizden ve Velenje için daha aydınlık, daha yeşil bir gelecek yaratabileceğimizden eminim.
Sizce hangi Avrupa şehri en ilham verici sürdürülebilir kentsel kalkınma örneği sergiliyor? Velenje’de karar alma süreçlerinde ve girişimlerinizde örnek uygulamalardan nasıl ilham alıyorsunuz?
Sürdürülebilir kentsel kalkınma arayışımızda her biri değerli içgörüler sunan ve iyi uygulamaları bulunan çok çeşitli bir dizi Avrupa şehrinden ilham alıyoruz. Kopenhag ve Amsterdam gibi daha büyük şehirler kademeli çevresel politikalarıyla çoğunlukla spot ışıklarından daha büyük bir pay kaparken özellikle Ljubljana ve Kranj gibi kardeş Slovenya şehirleriyle olan iş birliği çabalarımızın özel bir yere sahip olduğunu görüyoruz.
Ülkemiz dahilindeki daha küçük şehirler olarak ortak zorluklarla başa çıkmak ve kaynakları paylaşmak için bir araya gelmenin önemini biliyoruz. Ljubljana ve Kranj ile iklim nötrlüğü için mücadeleyi amaçlayan yakın partnerliğimiz fikir, strateji ve deneyim alışverişinde bulunduğumuz destekleyici bir ağı güçlendiriyor. Bu iş birliği sadece kolektif etkimizi büyütmekle kalmıyor aynı zamanda sürdürülebilirlik hedeflerimizi elde etmeye yönelik çabalarımızı da güçlendiriyor.
Ayrıca AB 100 İklim Nötr ve Akıllı Şehir Misyonu gibi girişimlere katılımımızı öğrenmek ve ilham almak açısından değerli fırsatlar sunuyor. Bu grup ortamlarına katılım sayesinde çok çeşitli bir yelpazedeki yenilikçi yaklaşımları ve Avrupa çapındaki şehirlerden başarılı örnek çalışmaları keşfetme imkânı elde ediyoruz. Bu imkân yaratıcılığımızı ateşliyor ve Velenje’de daha yeşil bir geleceğe uzanan yolumuzu çizerken karar alma süreçlerimize ışık tutuyor.
Ayrıca ilham almak için Tallinn, Valencia ve Viyana gibi şehirlere bakıyoruz, sürdürülebilir kentsel kalkınmadaki öncü çabalarını izliyoruz. Onların deneyimlerini inceleyerek ve ilgili stratejilerini kendi yerel bağlamımıza uyarlayarak çözümler için donanımımızı zenginleştiriyor ve daha çevre bilinçli ve dayanıklı bir şehre doğru yürüyüşümüzü hızlandırıyoruz.
Velenje, bir ICLEI üyesi olarak küresel sürdürülebilirlik girişimlerine aktif biçimde katılıyor. Bu ağın parçası olmak şehrin kalkınma hedeflerine nasıl katkıda bulunuyor ve sürdürülebilirlik projeleri hakkında diğer şehirlerle yaptığınız iş birliklerinden neler öğrendiniz?
Velenje Belediyesi 2024 Ocak ayında ICLEI Üyesi oldu. Velenje öncesinde de Avrupa Komisyonu’nun geçiş sürecindeki kömür bölgelerine yönelik çalışmalarına paralel biçimde, KeepWarm projesi ve PLASTICIRCLE inisiyatifi gibi girişimlerde ICLEI ile iş birliğine gitmişti. ICLEI resmi üyeliğimiz yeni olmakla birlikte zaten bir iş birliği zemini inşa etmiş durumdaydık.
Yine de ICLEI’ye katılma kararımız sürdürülebilir uygulamaların gelişen bir topluluk inşa etmenin temelini oluşturduğu yönündeki inancımızı yansıtmaktadır. Kendimizi ICLEI ile uyumlu hale getirerek daha iyi bir gelecek için küresel iş birliğine ve bilgi paylaşımına olan bağlılığımızı yeniden teyit etmiş olduk. Birlikte, sınırları aşan, sürdürülebilir ve dayanıklı bir dünya için çalışan bir ağa katkıda bulunabiliriz.
ICLEI üyeleri olarak küresel bir bağlantı ağı ve adil geçiş alanında deneyimli uzmanlara ve şehirlere erişim sayesinde daha fazla ağlar oluşturma fırsatı elde etme beklentisi içindeyiz. Şehrimizin önünde duran zorluklar ve fırsatlar üzerinden yol alırken bu durum özellikle önemli.
Şehrin sosyalist planlama döneminde inşa edilmesi Velenje’nin yapısal ve toplumsal özellikleri üzerinde kalıcı izler bıraktı. Bu tarihsel bağlamın şehrin mevcut kentsel dokusu ve toplumsal dinamikleri üzerindeki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz ve bu mirastan kaynaklanan zorlukları alt etmek veya imkanlardan yararlanmak bakımından hangi adımlar atılmış durumda?
Dürüst olmak gerekirse endüstrileşme döneminde şehrimizin mimari modernizm yaklaşımıyla inşa edilmiş olmasından dolayı şanslıyız. Eskiden ve hala da çoğunlukla iki büyük şirkete, Gorenje ve Velenje Kömür madenine bağımlı olmakla birlikte, Velenje kentsel tasarımının arkasındaki düşünce bir park içinde yer alan bir şehir– aileleriyle birlikte maden işçileri için iddialı, modern, güneşli ve havadar bir şehir inşa etme düşüncesiydi. Şehir açık yeşil alanlara yapılan özel bir vurguyla birlikte, fonksiyonlara göre inşa ve organize edildi. Kent merkezini inşa etmeden önce, çamurlu vadi tabanını drenaj etmek için Paka nehrinin ıslah edilmesi gerekiyordu. Bu iş o dönemki toplumu önemli ölçüde temsil eden, gayretli bir gönüllü emeğiyle gerçekleştirildi. Gönüllülük ve bireylerin şehrin inşasına katılımında bu toplumsal yansıma son derece aşikardır. Dolayısıyla bugün de gönüllülük ruhunu hala korumakta olan müfrezeler oluşturuldu. Yeşil alanların bolluğu onların çalışmasının sonucudur ve bugün de bizim açımızdan bir avantaja dönüştü. Belediyenin %85’i doğayla kaplı, bölgenin %33’ü ise koruma altındaki doğal alanlardan oluşuyor. Bu yüzden Velenje sık sık “Park İçindeki Şehir” diye anılır.
Toplumsal bütünleşme vurgusuyla şehrin toplumsal dokusuna ve kapsayıcı ortamına olan bağlılığımızı sürdürmeye çalışıyoruz. Kent sakinleri açısından geniş bir rekreasyon faaliyetleri yelpazesi ücretsiz olarak mevcut. Bu sunumları kentsel kalkınma ve devam etmekte olan aşamalı kömür kullanımına son verme sürecinde yüksek yaşam kalitesini sürdürmeye dönük sürekli bir vurguyla dengelemek önemli bir zorluk oluşturuyor. Bu ethosu korumaya kararlı, toplumsal farkındalık sahibi bir şehir olmaktan dolayı kendimizle gurur duyuyoruz. Tarihimiz boyunca, bir fırsat kültürünü yeşerttik ve topluluğumuzun zengin çeşitliliğine sahip çıktık. Daha iyi bir hayata uzanan güçlü bağlar kurma ve yollar sunma konusunda devam eden çabalarımız kapsayıcı bir yaklaşım taahhüdümüzü ön plana çıkarıyor. Yine de bu standartları, yükselen yaşam harcamalarına rağmen yönetmek, belediye açısından zorlu bir görev olmaya devam ediyor.
